به گزارش خط گیلان ، به نقل از پایگاه خبری سر توک ، درپی انتشار مطلب گیلکی از  استاد اکبرزاده باغبان که مورد  استقبال مخاطبین قرار گرفت بر آن شدیم که با نظارت استاد اکبرزاده باغبان و سایر اساتید وهمراهی دوستداران زبان وگویش گیلکی از این پس دوشنبه ها در ستون « آشنایی باگیلکی» با معرفی هر آنچه که به پویایی وترویج زبان مادری و واژگان گیلکی کمک می کند  قدمی هرچند کوچک در احیاء این زبان مادری برداریم .(۴)

گویش و لهجه گیلکی 

گویش گیلکی یکی از گویش های مرسوم در خطه شمالی ایران است.زبان گیلکی از گروه زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی و در مجموع زبانهای کاسپین است، که در قسمت گیلان و دیلمستان رایج است و زبان مادری مردم استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای مازندران و زنجان، و نیز در استان تهران است.

زبان گیلکی شاخه‌ای از زبانی است به نام پهلوی اشکانی و مردم سرزمین‌های گیلان، طبرستان (مازندران) قدیم، گرگان، قزوین، ری، دامغان، سمنان، همدان، آذربایجان، لرستان، کردستان و … با آن یا لهجه‌ای از آن صحبت می کردند. از دیدگاه تاریخی  به زبان پارثی (پهلوی اشکانی) وابستگی دارد.

زبان گیلکی، مشتمل بر سه لهجه بیه‌پسی (گیلان غربی)، بیه‌پیشی (گیلان شرقی؛ بیه پیش)، و گالشی است. مردم شمال غربی گیلان، به زبانی از خانواده گویش های کناره دریای مازندران که زبان تالشی است صحبت می‌کنند.در زبان گیلکی ویژگی‌های زبان‌های باستان ایران دیده می‌شود، برای نمونه صرف فعل در زبان گیلکی با صرف فعل در زبان پهلوی و زبان پارتی شباهت دارد و نیز همگونی‌های وجه اخباری و ماضی نقلی در گیلکی و پهلوی کاملاً قابل بررسی است.

برای زبان گیلکی شامل چند لهجه است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی، خمامی (در خمام و خشکبیجار)، لشت نشائی و فومنی .

تنفسی در زبان گیلکی 

در چهارمین شماره انتشار مطالب گیلکی از گمج دیگ گیلی که شناسه«باقلا قاتوق» ودهها معرف دیگر از جمله گمجی کباب و …را باز گو می کنیم تا یادآور خاطرات شیرین باشد.   

گمج ؛ دیگ گیلی گیلانی ها  و ضرب المثل های مربوط به آن  گمج در زبان گیلکی به نوعی ظرف گیلی گفته می شود که  تالشان به آن “دیزه “می گویند.

از مشخصه های این ظرف رنگ سبز  یا آبی می باشد که داخل ظرف را کاملا پوشانده و در خارج ظرف تا نیمی از ظرف را پوشانده است.

در ضمن به درب این نوع ظرف” نوخون. می گویند.خیلی غذاهای خوشمزه شمالی که من و شما دوست داریم با استفاده از گمج درست می‌کنند که بسیار خوشمزه ترمی شود مثل: فسنجون ، باقلاقاتق ، ترشی تره ،آلومسما ، خوتکا فسنجان، کولی قرابی ,مرغ ترش و…  امروزه برخی از نقاط گیلان ,سفالگری سنتی رواج داره و ظروف کاربردی از جمله گمج  در سه اندازه: یک مرغی و سه مرغی و همچنین به شکلهای دسته دار، درپوش دار و با لعابی سبز تولید می‌شود از اصیل ترین و باثبات ترین شان گمج های روستای جیرده شفت و آستانه اشرفیه است که  از دیر باز معروفیت خاصی در گیلان دارد با آن ضرب المثل معروفش: می سر ببوست آستانه گمج یا گمج گیلی گیلی بخورده خو نخونه پیدا بکوده و…